Dạy trẻ học bằng chơi là một cách tiếp cận “lấy trẻ làm trung tâm”, trẻ được học và chơi theo nhu cầu, hứng thú, theo ý thích cá nhân còn giáo viên (GV) là người hỗ trợ, giúp đỡ, khuyến khích trẻ học tích cực thông qua các trò chơi. Trẻ mẫu giáo học tốt nhất thông qua chơi, học bằng chơi và sử dụng trò chơi trong dạy học là một trong những quan điểm được áp dụng ở nhiều nước trên thế giới. Dạy trẻ học bằng chơi, trẻ học thông qua chơi theo chủ đề gần gũi với cuộc sống thực của trẻ là một hướng đi đúng và cần thiết trong giai đoạn đổi mới giáo dục mầm non hiện nay ở nước ta.
Một số vấn đề về dạy trẻ học bằng chơi
Trò chơi không chỉ là “nguồn sống” nuôi dưỡng trẻ cả về thể chất lẫn tâm hồn và trí tuệ mà còn là nguồn thông tin vô tận. Trạng thái xúc cảm lành mạnh trong khi chơi thúc đẩy quá trình phát triển các năng lực tâm lí chung của trẻ mẫu giáo, trong trò chơi trẻ có thể làm được những điều cao hơn so với khả năng thực của chúng, trẻ có thể thực hiện được những nhiệm vụ trí tuệ và thực hành phức tạp. Trò chơi dạy cho trẻ tư duy, tự nhận thức được hoàn cảnh xung quanh và cố gắng tìm ra lối thoát phù hợp để hoàn thành nhiệm vụ được giao.
Hoạt động học tập là một dạng “hoạt động trí tuệ” mang tính chất bắt buộc, động cơ học nằm ngay trong kết quả học tập. Tuy nhiên, hoạt động học của trẻ mẫu giáo chưa thực sự mang tính bắt buộc bởi lẽ học và chơi của trẻ đan cài vào nhau, giao thoa với nhau. Việc học của trẻ mẫu giáo được hiểu theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, việc học của trẻ khác với học sinh phổ thông, trẻ học một cách ngẫu nhiên, có thể học mọi lúc mọi nơi, học qua chơi, qua giao tiếp, qua sự trải nghiệm và khám phá thế giới xung quanh bằng các giác quan. Theo nghĩa hẹp, học của trẻ được hiểu là học theo kế hoạch của GV, học dưới sự tổ chức hướng dẫn của GV nhằm giúp trẻ hệ thống và chính xác hóa những biểu tượng mà trẻ lĩnh hội được thông qua các hoạt động và sinh hoạt hàng ngày ở trường mầm non.
Dạy trẻ học bằng chơi có nghĩa là GV sử dụng trò chơi làm phương tiện dạy trẻ học, tổ chức cho trẻ học dưới hình thức chơi, dạy trẻ học thông qua các trò chơi. Việc tích hợp các hoạt động của trẻ theo chủ đề gần gũi với cuộc sống thực trên cơ sở lấy hoạt động chơi làm hoạt động chính đã làm cho hoạt động học tập của trẻ tự nhiên, sinh động và hứng thú hơn. Khi học bằng chơi, học thông qua chơi và trẻ giải quyết nhiệm vụ học dưới hình thức chơi nhẹ nhàng, hấp dẫn trẻ không có cảm giác bị áp đặt học căng thẳng mà trái lại chúng thấy thoải mái, thú vị với việc học của mình và chính điều đó phát huy được tính tích cực, tính sáng tạo của trẻ trong học tập cũng như tạo cho trẻ có hứng thú lâu dài với việc học của mình, giúp trẻ dễ dàng hơn trong quá trình khám phá và lĩnh hội kinh nghiệm cuộc sống.
Các nhà nghiên cứu cho rằng, trẻ mẫu giáo vốn có hứng thú khám phá thế giới xung quanh, có khả năng giao tiếp và tư duy và đây chính là thế mạnh giúp trẻ có khả năng học tập theo các chủ đề gần gũi với cuộc sống thực hàng ngày. Trẻ mẫu giáo rất quan tâm đến việc học và với sự trợ giúp của GV trẻ có thể tự tìm hiểu, tự khám phá thế giới xung quanh. Việc GV tạo điều kiện cho trẻ được trải nghiệm, được “học bằng chơi, chơi mà học” theo nhu cầu hứng thú của mỗi cá nhân làm cho quá trình học của trẻ có ý nghĩa.
Một số nội dung GV cần quan tâm khi dạy trẻ mẫu giáo học bằng chơi
Để khai thác được ưu thế của trò chơi trong dạy học cho trẻ ở trường mầm non phần lớn phụ thuộc vào GV mầm non. Với tư cách là người tổ chức, hướng dẫn, trợ giúp trẻ, là thang đỡ, là người tạo cơ hội, cơ may cho trẻ trong các hoạt động ở trường mầm non, GV cần chủ động, sáng tạo trong việc lên kế hoạch tổ chức hoạt động chơi - học của trẻ, cần phải biến nhận thức của mình thành hành động cụ thể trong thực tiễn giáo dục trẻ hiện nay.
- Tăng cường sử dụng các loại trò chơi khác nhau trong dạy học cho trẻ theo kế hoạch của GV ở trường mầm non
Việc tăng cường sử dụng các loại trò chơi khác nhau trong dạy học cho trẻ, cho trẻ học bằng chơi là một phương pháp dạy học tích cực, ở đây trẻ và cô giáo cùng tham gia khám phá, cùng học, cùng chơi, cùng giải quyết các vấn đề đặt ra trong khi học. Điều này tạo cơ hội cho trẻ phát triển khả năng độc lập, phát huy tính tích cực và óc sáng tạo, giúp trẻ vận dụng vốn kinh nghiệm đã biết vào thực tiễn, hình thành năng lực giải quyết tình huống góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục mầm non trong giai đoạn hiện nay. Theo hướng này có các biện pháp sau:
Biện pháp 1: Sưu tầm và thiết kế nhóm trò chơi có luật (trò chơi học tập, trò chơi vận động) phù hợp với trẻ, với chủ đề học và khai thác ưu thế của chúng trong dạy học cho trẻ.
- Mục tiêu và ý nghĩa: việc sưu tầm những trò chơi đã có sẵn và thiết kế những trò chơi mới thuộc nhóm trò chơi có luật như trò chơi học tập, trò chơi vận động và sử dụng chúng vào mục đích dạy học cho trẻ mẫu giáo ở trường mầm non góp phần làm phong phú nguồn trò chơi giúp cho GV có thể lựa chọn được những trò chơi phù hợp với nội dung dạy học cho trẻ theo chủ đề còn trẻ sẽ có nhiều cơ hội được trải nghiệm, được chơi theo nhu cầu, theo ý thích cá nhân. Thông qua các trò chơi, trẻ không những lĩnh hội được các biểu tượng về cuộc sống, về con người xung quanh mà còn giúp trẻ phát huy tính tích cực, óc sáng tạo trong khi học - chơi. Điều này nâng cao hiệu quả học bằng chơi của trẻ.
- Nội dung và cách tiến hành:
- GV có thể sưu tầm trò chơi từ trong dân gian, trong các tuyển tập trò chơi mẫu giáo, trên mạng, trong chương trình giáo dục mầm non;
- GV tự mình thiết kế trò chơi mới theo 5 bước sau:
- Bước 1: Xác định mục tiêu giáo dục của trò chơi (trò chơi dùng để dạy trẻ học cái gì? Giáo dục trẻ cái gì?);
- Bước 2: Xác định cấu trúc của trò chơi (nhiệm vụ chơi - học; luật chơi; hành động chơi, thao tác chơi);
- Bước 3: Đặt tên trò chơi;
- Bước 4: Chuẩn bị môi trường chơi - học (không gian chơi - học; đồ dùng, đồ chơi; phương tiện kĩ thuật và môi trường tâm lí);
- Bước 5: Tiến hành trò chơi (hướng dẫn trẻ chơi - học)”;
- Mục tiêu và ý nghĩa : việc cho trẻ đóng các vai trong khi học giúp cho trẻ thấy hứng thú học hơn, thực hiện nhiệm vụ học tập một cách vui vẻ, tự nguyện, không cảm thấy bị áp đặt và điều đó làm cho kết quả học của trẻ cũng tốt hơn. Chẳng hạn, trong hoạt động vẽ trẻ sẽ có hứng thú vẽ hơn khi trẻ được đóng vai “họa sĩ” vẽ tranh gửi tham gia cuộc thi tranh vẽ. Trẻ sẽ nhớ tác phẩm văn học hơn khi chúng được tham gia đóng kịch dựa trên cốt truyện của tác phẩm văn học đó.
- Nội dung và cách tiến hành:
- Cho trẻ đóng các vai theo nội dung học của trẻ ở trường mầm non. Ví dụ, trong hoạt động khám phá khoa học theo chủ đề “ tìm hiểu về một số loài hoa”, có thể cho trẻ chơi trò chơi đóng vai theo chủ đề “Cửa hàng bán hoa”, thông qua vai “người bán hoa” và “khách hàng mua hoa” trẻ tìm hiểu được một số loài hoa, biết đặc điểm của một số loài hoa, phân biệt được sự giống và khác nhau giữa các loài hoa, biết được công dụng của chúng. Giáo dục tình cảm yêu hoa, yêu thiên nhiên, có ý thức bảo vệ hoa và thiên nhiên.
- Tạo các tình huống chơi, hoàn cảnh chơi trong khi học và cho trẻ đóng các vai để giải quyết các tình huống và hoàn cảnh đó. Ví dụ, trẻ học chủ đề “mùa Xuân” GV có thể tạo tình huống “chuẩn bị đón Tết” và triển khai công việc cho các nhóm trẻ (nhóm trẻ đóng vai “nghệ sĩ múa, ca sĩ” luyện tập chuẩn bị các tiết mục văn nghệ chào mừng ngày Tết; nhóm trẻ đóng vai “các nhà thiết kế” xây dựng sân khấu biểu diễn; nhóm đóng vai “nhà tạo mẫu bưu thiếp” ; nhóm đóng vai “người bán và mua cây cảnh, hoa tết”,...).
- Cho trẻ đóng kịch theo các tác phẩm văn học đã được học trong hoạt động làm quen với tác phẩm văn học ở trường mầm non.
- Thường xuyên cho trẻ học thông qua hoạt động chơi tự do trong môi trường chơi đa dạng và hấp dẫn đã được chuẩn bị sẵn
Thông qua hoạt động chơi tự do theo ý thích trẻ có thể khám phá thế giới xung quanh theo cách của chúng, nhờ đó trẻ có những hiểu biết cũng như năng lực giải quyết vấn đề trong các tình huống khác nhau. Để trẻ có thể chơi - học trong môi trường học tập đã được hoạch định và chuẩn bị sẵn GV có thể thực hiện một số biện pháp như:
Biện pháp 1. Tạo điều kiện về thời gian và không gian cùng những điều kiện phương tiện đồ dùng, đồ chơi cần thiết cho trẻ
- Mục tiêu và ý nghĩa: Việc tạo không gian và bố trí đủ thời gian cho trẻ được học - chơi tạo cơ hội kích thích trẻ tìm tòi khám phá, thử nghiệm những ý tưởng để thỏa mãn nhu cầu và phù hợp với sự phát triển của trẻ. Tạo điều kiện cho trẻ được trải nghiệm các tình huống của cuộc sống và rèn kĩ năng thực hiện công việc đến cùng trong quá trình khám phá chủ đề.
- Nội dung và cách tiến hành:
- GV bố trí cho trẻ có đủ thời gian để trẻ được hoạt động theo nhu cầu và ý thích, không được cắt xén thời gian hoạt động tư do, tự chọn của trẻ ở trường mầm non;
- Xây dựng và duy trì các khu vực (hoặc các góc) học - chơi theo nhóm trẻ;
- Chuẩn bị đồ dùng học tập, đồ chơi, vật liệu học - chơi từ nhiều nguồn khác nhau (có sẵn trong lớp, từ thiên nhiên, từ đồ phế liệu, GV và trẻ tự tạo ra,...) cho các khu vực hoặc góc hoạt động theo chủ đề.
Biện pháp 2: Tạo môi trường tâm lí thoải mái, thân thiện, cởi mở giữa GV và trẻ, giữa trẻ với nhau
- Mục tiêu và ý nghĩa: Việc tạo môi trường thân thiện, cởi mở giữa mọi người trong lớp học giúp trẻ có cảm giác tin tưởng, hạnh phúc khi ở cùng cô giáo và các bạn và điều này lôi cuốn trẻ vào các hoạt động tự chọn theo nhu cầu và hứng thú của từng trẻ.
- Nội dung và cách tiến hành:
- Tạo bầu không khí cởi mở , thân tình giữa cô giáo với trẻ và giữa các trẻ với nhau; - Xây dựng mối quan hệ thân thiện giữa mọi người với nhau trong lớp học;
- GV tích hợp nội dung học - chơi theo chủ đề một cách tự nhiên dựa vào hứng thú của trẻ và linh hoạt giải quyết các tình huống mới nảy sinh trong các nhóm chơi hoặc với từng cá nhân, tạo cho trẻ niềm vui được chơi- học cùng nhau;
- Tạo cơ hội cho trẻ được bộc lộ sự đồng cảm và chia sẻ cùng nhau với bạn, với cô giáo, với mọi người xung quanh;
- Khuyến khích hợp tác nhóm trong học - chơi ở trường mầm non.
Kết luận
Dạy trẻ học bằng chơi là một xu hướng trong giáo dục mầm non, nó không những tạo điều kiện cho trẻ được học theo nhu cầu, hứng thú, ý thích cá nhân, phát huy được hết khả năng của mình mà còn tạo cơ hội, tình huống và những thách thức mới kích thích trẻ tham gia vào các trò chơi, các hoạt động khám phá môi trường xung quanh theo chủ đề đã chọn. GV có vai trò quan trọng trong việc sử dụng trò chơi làm phương tiện dạy học hiệu quả cho trẻ và họ phải thường xuyên cho trẻ được học bằng chơi ở trường mầm non.
(Nguồn: Tạp chí giáo dục)